‘Panta rhei’: hoe de filosoof Herakleitos de socialisten op het Schoon Verdiep moet binnen loodsen

Van de Griekse filosoof Herakleitos (ca. 540 v.Chr.—480 v.Chr.) is niet één authentiek fragment bewaard gebleven. We kennen hem alleen van citaten en latere bronnen die er zo hun eigen draai aan gaven. Te beginnen met Plato, over Aristoteles en Plutarchus, tot en met Ovidius en zelfs de christelijke theoloog Eusebius van Caesarea. Om maar te zeggen dat het veel geciteerde motto Panta rhei (Grieks: πάντα ῥεῖ), in het Nederlands ‘Alles vloeit’, alles en niets betekent. Je kunt er de natuur mee kenschetsen, het heelal, God, het vrouwelijk wezen, maar ook het recente voetbalschandaal (nu de hoofdverdachte een spijtoptant wordt, verwacht men vloeibare stoelgang bij tal van betrokkenen), de Nationale Bank, doorgaand verkeer, of de keuken van mijn grootmoeder die haar elf kinderen groot bracht met soep die zo nodig steeds kon aangelengd worden.

Bourgondisch

Over keuken gesproken: wat weten we over het leven van Herakleitos zelf? Alle bronnen omschrijven hem als een eigenzinnige persoonlijkheid, een absolute non-conformist die, pikant detail, een afkeer had van politici.

Zopas gebruikte Bart De Wever het Herakleitos-citaat Panta rhei ook om zijn samenwerking met de voorheen zo gehate socialisten aan te kondigen ten einde een Antwerps stadsbestuur in elkaar te timmeren. Die bocht is zelfs voor N-VA-begrippen tamelijk ongezien. Ja, het heet dat er in die zes jaar al veel water door de Schelde is gevloeid –ook dat zou een verwijzing naar Herakleitos kunnen zijn, die zei dat je nooit twee keer in dezelfde rivier kunt stappen- en dat alles aan verandering onderhevig is. Vloeiende politiek dus.

Maar het brede N-VA-publiek is ondertussen zo gebrainwasht en met een haatretoriek besprenkeld jegens de sossen, waar geen enkele zweem van nuance of relativering in te bespeuren viel, dat de vloeibaarheidsgedachte nu toch wel sterk ruikt naar cynische machtspolitiek. Eerst had de N-VA de socialisten compleet gedemoniseerd, volgens de wetmatigheid dat men sterker wordt naarmate men een sterker vijandbeeld creëert, nu moet de SP.a De Wever aan een comfortabele meerderheid helpen, nadat de Groenen zich te onbuigzaam hadden opgesteld. Hoe gaat een overwegend flamingant, centrumrechts kiespubliek, waarvan men zou veronderstellen dat consequentie en eerlijkheid gekoesterde waarden zijn, daarmee om? Volstaat een antiek citaat om de gezworen vijand te omarmen en er een machtsdeal mee te sluiten?

Het steevaste epitheton van meester-strateeg, toebedeeld aan Bart De Wever, heb ik altijd dubbelzinnig gevonden. Je kan slim zijn, sluw, doortrapt, en ook door-en-door vals en onbetrouwbaar, allemaal met dezelfde hersencellen. Je kan slimme zetten doen in het schaakspel, je tegenstrever verschalken, maar in het leven en met mensen is geloofwaardigheid misschien ook wel een criterium. De onvermijdelijke referentie naar Niccolò Machiavelli (1469-1527) , dé peetvader van de politieke strategie, situeert heel de politieke wereld als een biotoop van genadeloze opportunisten, leugenaars en machtswellustelingen.

Er is, voor alle duidelijkheid, niks mis met compromissen sluiten in de politiek en zijn mening herzien, of geschillen bijleggen. Maar het zal ons benieuwen hoe de N-VA-achterban, na jarenlang sossen bashen op Facebook en Twitter, de Griekse bocht zal verteren. Daarbij blijkt ook steeds weer hoe zwak onze pers het discours analyseert, en hoe makkelijk ze zich laat meedrijven in de constructen van de spin doctors. Neem nu dat woord Bourgondische coalitie. De Wever lanceerde de naam zelf in zijn persmededeling, om te beletten dat de media of tegenstanders er iets lelijks van zouden maken (‘de Fornuiscoalitie’ bijvoorbeeld, of  het duivelspact). Bourgondisch klinkt positief, lekker, uitbundig, maar het hoort natuurlijk wel bij een framingproces, voorbereid in de achterkamers van het partijhoofdkwartier. Iemand daar een kritische bedenking bij horen formuleren?

 Ondertussen in de war room

De slotsom is, opnieuw, dat politiek theater is, met de media als podium: zolang we dat maar beseffen. Alles wat door de strategie is uitgedokterd, wordt via kranten en televisie opgepimpt tot objectieve realiteit, of beter sur-realiteit. Het semantisch fileren van uitspraken, metaforen, of het deconstrueren van scènes, lichaamstaal, retorische attitudes, ik bespeur het vrijwel nergens in de zogenaamde kwaliteitspers. Denken we maar aan de Jambers-reportage over de war-room tijdens de Antwerpse verkiezingsavond, waar de N-VA-voorzitter plots met overslaande stem uitriep: ‘Ik ben die oorlog met links echt beu!’. Gelooft iemand echt dat De Wever, met alle camera’s op hem gericht, zich zoiets spontaan laat ontvallen?

Of neem de zwaar geëmotioneerde (sic) Antwerpse burgemeester, toen SP.a-kopstuk Tom Meeuws –de man die nu namens de socialisten de coalitiegesprekken leidt- hem in een opiniestuk van normvervaging en belangenvermenging beschuldigde. ‘Dat men mijn integriteit door het slijk haalt, maakt me bijzonder verdrietig’: de net niet in tranen uitbarstende De Wever kwam ermee in prime-time op alle zenders. In het licht van de grote verzoening die zich vandaag afspeelt, was dat verdriet een puur declamatorische oefening, een moment van vloeibaarheid waar ik zo Simonneke van Thuis in herken, maar dan zonder uitlopende wimpers.

Pure emopolitiek dus, en de vraag waarom de media daar niet kritischer mee omgaan. Antwoord: omdat sentiment verkoopt, en kranten in bedrukt papier handelen. Journalisten zijn doorgeefluiken van een flat earth-realiteit, om het spraakmakende boek van Nick Davies aan te halen. Niettemin, na een halve eeuw vertwijfeling over het nut van mijn studies filosofie, wordt alles klaar als een klontje: denkers als Herakleitos zijn nodig om de socialisten op het Schoon Verdiep te krijgen nadat ze er eerst uitgeknikkerd waren. Humor, de enige gezonde manier om in de nieuwe Antwerpse vloeibaarheid niet kopje onder te gaan.

Meer analyses rond media en politiek, in het nieuwe boek van Johan Sanctorum ‘Na het journaal volgt het nieuws’, te verschijnen bij Doorbraak in het voorjaar van 2019. Daaraan gekoppeld ook een lezingtournee door Vlaanderen. Voor meer info klik hier.