Hoogtevrees, een niet zo dom gevoel

Mijn vrienden, kennissen en lezers kan ik na een weekje vakantie gerust stellen, terwijl Walter Pauli er tandenknarsend kennis van mag nemen: ik reed verleden dinsdag om 11u30 niét op die Morandibrug in Genua, en was zelfs niet in de buurt. Geluk om dit geluk heerst hier, en medegevoel met de nabestaanden van de 43 pechvogels die het niet overleefden. Hoerensjans had dan weer Davide Capello, ex-doelman van Cagliari die ook de volle 45 m naar beneden stuiterde en daarna doodbedaard uit zijn auto stapte als in een slapstick. Hoe waarschijnlijk is dit? En wat te denken van de laatste auto die net op tijd kon remmen vóór dat stuk viaduct in een afgrond veranderde? Ik ken er een paar die de heiligenbeeldjes op de schouw een extra beurt zullen geven.

Dit soort beschouwingen over geluk, toeval en ongeluk is vandaag echter niet aan de orde. In ons modern-rationalistisch denkpatroon heeft elk gevolg een oorzaak, anders was het geen gevolg. En evenzeer dienen voor dit soort calamiteiten verantwoordelijken aangewezen,- iemand moet de rotte kaas gegeten hebben. Er zijn er een aantal de revue gepasseerd: eerst in het vizier kwam de beheerder van de brug die de tol int, Atlantia. Met de Italiaanse familie Benetton als grootste aandeelhouder, lees ik hier. Tientallen mensen hebben ze de dood ingejaagd, zo wordt er getwitterd (Vergognatevi per i vostri profitti avete ucciso decine di innocenti!).

Het grote Zwartepietenspel

Maar serieus even, heeft die autostradebeheerder wel voldoende geïnvesteerd in veiligheid en controle? Neen, luidt het antwoord van de vox populi, aan de galg met deze profiteurs. De architect, ene Riccardo Morandi die al een half dozijn van dit soort ‘kunstwerken” op zijn naam heeft staan, is uiteraard ook de pineut. Een ingenieur van zijn stal moet rekenfouten gemaakt hebben, een komma verkeerd, een nul te weinig, en dat gaan we even fijn uitvlooien.

Verder is er natuurlijk ook de overheid die in gebreke is gebleven, waar de Vijfsterrenbeweging momenteel de dienst uitmaakt, opgericht door de komiek Beppe Grillo. Ja, met zo’n schertsfiguur moest het ooit mislopen. Niet te vergeten Europa, dat volgens vicepremier Matteo Salvini van de Lega Nord, een notoire Eurosceptische partij, te weinig (!) geld geeft aan Italië om zijn bruggen te onderhouden.

Volgen zeker ook nog in de post-catastrofale paranoia: de eigenaars van de honden die tegen de pylonen pissen en het betonrot veroorzaken, de toeristische industrie die zoveel verkeer genereert van en naar de luchthaven, de klimaatverandering en de daarmee gepaard gaande hoge temperaturen die het betonijzer ongezond doen uitzetten.

Wie heeft het gedaan? Whodunit? Vanuit de Christelijke wortels van onze cultuur en de Kantiaanse moraal – zelfs uitlopend in het existentialisme van Sartre en C°- is de schuldvraag een dominant gegeven. Het wetenschappelijke oorzakelijkheidsprincipe en de schuldmoraal gaan hier hand in hand, aldus detective Van Zwam. Wat is nu het nut van zo’n grote zwartepietenronde? Dat ze een schuldige aanwijst, doch vooral ook de anderen ontlast, overeenkomstig de welbekende zondeboklogica. Barbertje moet hangen, de rest gaat vrijuit.

De bug in de brug

Edoch, bij zo’n catastrofe –de tegenhanger van het mirakel- moet er ook ruimte zijn voor statistiek en aandacht voor de wet van de onvolprezen Murphy: het is misschien ook wel gewoon brute pech. Volgens de waarschijnlijkheidstheorie moest er ooit nog eens ergens een brug instorten, zoals er ooit een twaalfling zal geboren worden, een kip met drie koppen en, jawel, zoals iemand ook een val van een 45 m hoge brug zonder schram overleeft. De kans is quasi nul. Quasi.

De waarheid is tenslotte zelfs dat we het noodlot een handje toesteken door bruggen te bouwen waar je alleen al duizelig van wordt door ernaar te kijken. Quasi-zwevende hangbruggen, of torens van 800 m hoog (Dubai) waar dan ook nog eens mensen in wonen en werken. Aangemoedigd door de natuur als model (de spin bijvoorbeeld), ontstaat er een soort hybris die altijd hoger en verder wil, met de wetenschap als onfeilbaar fundament. Tot het ding instort, nota bene in het thuisland van Leonardo da Vinci. Enige ironie is niet vreemd aan de ramp in Genua.

De ingenieur, late nakomer van de homo universalis uit de renaissance, wordt geacht om zo‘n “kunstwerk” mathematisch helemaal te concipiëren, tot in elk detail. Er kan dan wel gefoefeld worden met de betonsamenstelling of de bewapening, maar van de ingenieur zelf verwacht men zekerheid tot ver na de komma. Helaas, hoe complexer zo’n studie, hoe meer kans dat er fouten in sluipen, kleine oorzaken met grote gevolgen. Op een zeker moment wordt de waarschijnlijkheid zelfs vrij groot dat er een bug als spelbreker optreedt. Is een waarschuwingsbord “Opgelet, deze brug zal ooit instorten” pertinent?

Een brug bouwen is en blijft een risico, een gok. Hem oversteken ook. Dat wist de homo sapiens al toen die voor de eerste keer een boomstam over een rivier legde, maar wij zijn het in onze dwaasheid vergeten, en wijzen hysterisch naar elkaar als het kaartenhuisje instort. Commissies en controle-organen zullen nu als paddenstoelen uit de grond rijzen om elke brug te inspecteren. Dat levert vele jobs op, maar elke statisticus kan u vertellen dat over bruggen rijden weer veiliger is dan ooit, gezien het onmogelijke zich heeft voorgedaan. Idem voor neerstortende vliegtuigen overigens, en ander onheil.

Met zo’n kansspellogica kunnen wij niet om, ik weet het. Ons modern universum, waar we tegelijk het schier onmogelijke, verbluffende willen én alles willen controleren, is er niet op ingericht. De archaïsche hoogtevrees (vertigo) waarschuwt echter voor de valse zekerheid. Zoals ook watervrees niet echt ongezond is. Dus toch maar een ommetje maken? De meeste ongevallen gebeuren thuis, zegt een andere Murphy-wijsheid. Rij dus gewoon wat rapper die brug over, denk ik dan. Een waarheid die de laatste bestuurder voor de afgrond niet zal beamen. Soms denk je dan toch echt dat er boven iemand zich rot amuseert.