Het ‘Verhaal van Vlaanderen’ wordt steeds Belgischer

De ‘Steen van Merkem’: slogan, aangebracht door Vlaamse soldaten, oktober 1917

Met veel ongeduld werd er uitgekeken naar de VRT-serie Het Verhaal van Vlaanderen, en met veel goodwill vertrokken we van de voorhistorische homo sapiens aan de Noordzee, via Ambiorix en de Gallische Opstand, om in het middeleeuwse Graafschap Vlaanderen te belanden. Het romantisch verhaal van Boudewijn en Judith vertederde menig stamboekflamingant, en we probeerden ons niet te ergeren aan het Vlantwerps van presentator Tom Waes. Neen, dit hoefde geen N-VA of VB-programma te worden, het mocht genuanceerd, niet té gedetailleerd, maar toch met zin voor objectiviteit. Dat de wetenschappelijke ploeg achter de serie namen bevatte als Jan Dumolyn, prof geschiedenis én PVDA-militant, komaan, we gaan geen spoken zien.

‘Het zijn toch maar Geuzen’

Vooral de Belgische Revolutie werd als een sleutelmoment in de tricolore verf gezet

Zelfs de Marxistische lezing van de Brugse Metten en de Guldensporenslag (‘een klassenstrijd tussen arme wevers en rijke lakenhandelaren’) kon in al zijn ongenuanceerdheid en historische onjuistheid nog op begrip rekenen. Ook al kwam Jan Breydel niet ter sprake, en verdwenen namen als Jan Borluut en Jacob Van Artevelde in de mist der vergetelheid. Of werd er met geen woord gerept over de confrontatie Leliaards- Klauwaerts (te grote klemtoon op de Frans-Vlaamse tegenstelling?)

Gaandeweg leek de reeks focus te verliezen, werd er over grote gaten heen gesprongen, en kreeg men stilaan de indruk dat de makers zich wilden ontdoen van het ‘Vlaams-nationalistische probleem’.

Maar gaandeweg leek de reeks focus te verliezen, werd er over grote gaten heen gesprongen, en kreeg men stilaan de indruk dat de makers zich wilden ontdoen van het ‘Vlaams-nationalistische probleem’. Het werd in grote mate Het Verhaal van België,- mij niet gelaten, maar verander dan de titel. Gaten? Jawel. Over Keizer Karel vernemen we niets, en in het Beleg van Antwerpen wordt met geen woord over de Geuzen gerept. De Boerenkrijg wordt behandeld als het opstootje van een paar pummels met rieken, terwijl het om een volksopstand ging -zonder steun van de adel of de burgerij- die ook in andere Europese landen plaatsgreep, zie de analyse van Luc Pauwels hierover. Verderop, Pieter Daens? Nooit van gehoord.

De Belgische revolutie in 1830 wordt uiteraard wél uitvoerig belicht, zonder aan te geven dat het hier een monsterverbond betrof tussen katholieken en Fransgezinde liberalen, die elk hun redenen hadden om met Willem I af te rekenen. Terwijl het kortstondige Hollandse bewind voor onze contreien een periode van economische en culturele bloei betekende, met onder meer de oprichting van de Société Génerale maar ook van de universiteiten van Gent en Luik.

De mythe van de Koning-Ridder

Nieuwpoort, monument van Albert I

In de voorlaatste aflevering, nummer 9, over de Eerste Wereldoorlog en het interbellum -een van dé sleutelperiodes in de geschiedenis van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd-, gaan de makers van de serie compleet uit de bocht. Albert I wordt geportretteerd zoals de officiële patriottistische geschiedschrijving hem graag ziet: als een Roi-Chevalier die, geflankeerd door Elisabeth, de Reine-Infirmière, het Belgische leger aanvoerde en dicht bij zijn soldaten stond.

Deze mythe werd door historici al lang onderuit gehaald. De zogenaamde held van de IJzer voerde in het geheim onderhandelingen met de Duitsers, verbleef in de Koninklijke Villa in De Panne en liet zich alleen af en toe voor de foto aan het slagveld zien, liefst ’s zomers als er niet teveel slijk lag. Het algemeen enkelvoudig stemrecht was geen genereus cadeau aan het volk dat zware offers had gebracht, maar een poging om de socialisten de wind uit de zeilen te nemen. En dan is er het gênante dubbele spel met de Vlamingen, dat door Waes en C° compleet wordt genegeerd.

Albert I riep in 1914 de Vlamingen wel op om ‘de Slag der Gulden Sporen te gedenken’, maar weigerde de legertaalwetten toe te passen. Dat leidde tot fatale mistoestanden aan het front.

Al in 1913 had het Belgisch parlement een taalwet gestemd die voorzag in aparte Vlaamse en Franstalige legereenheden. Albert I riep in 1914 de Vlamingen wel op om ‘de Slag der Gulden Sporen te gedenken’, maar weigerde de legertaalwetten toe te passen. Dat leidde tot fatale mistoestanden aan het front. Het officierenkorps was Franstalig en alle bevelen en mededelingen werden in die taal gegeven, of de soldaten dat nu begrepen of niet. Wie tegenpruttelde, zich verzette, actie voerde om zijn recht te bekomen werd uitgescholden voor tweedrachtzaaier, varken, imbeciel, lafaard, boche of verrader. Met gepaste straffen, tot en met executie.

Van Frontbeweging tot Frontpartij

De voormannen van de Vlaamse Frontbeweging (vlnr): Filip de Pillecyn, Adiel Debeuckelaere, Frans Daels, Hendrik Borginon, Richard De Deurwaarder

Op 11 juli 1917 schreef de flamingante intellectueel en frontsoldaat Adiel Debeuckelaere zijn fameuze Open Brief aan koning Albert I, waarin uitvoerig de wantoestanden werden opgelijst en concrete beloften werden gevraagd voor na de oorlog, inzake gelijkberechtiging van de Vlamingen binnen de Belgische natie. De koning reageerde met de aanstelling van een nieuwe minister van Oorlog, de rabiate franskiljon Armand de Ceuninck. Er werd een klopjacht ingezet op de auteur van de brief en zelfs op de bezitters ervan.

Er ontstond zo een georganiseerde clandestiene Frontbeweging, die de legerleiding zeer verontrustte en de anti-Vlaamse stemmingmakerij bij de officieren nog deed toenemen. Een oorlog binnen de oorlog.

De anti-Vlaamse stemming bij de officieren nam alleen maar toe, het was duidelijk dat Albert hen vooral niet wilde tot de orde roepen. Heel wat Vlaamse soldaten kregen buitensporige straffen voor onbenullige feiten zoals een officier in het Vlaams aanspreken. De Vlaamshaterij in het legerkader leidde tot een guerilla van korte interventies bij nacht. Haastig enkele slogans kalken of Vlaamse leuzen aanplakken en dan vliegensvlug weer verdwijnen. De fameuze Steen van Merkem herinnert er nog aan. Er ontstond zo een georganiseerde clandestiene Frontbeweging die de legerleiding zeer verontrustte en de anti-Vlaamse stemmingmakerij bij de officieren nog deed toenemen. Een oorlog binnen de oorlog.

Het is deze Frontbeweging die na 1918 de toon én het programma van het Vlaams-nationalisme zal bepalen, dat zichzelf ondanks alles nog grotendeels binnen de Belgische staat situeerde. Maar dat verandert naarmate duidelijk wordt dat Albert I en heel het Belgisch-francofone establishment volharden in hun negatie van de Vlaamse eisen.

De verboden samenhang

De eerste IJzerbedevaart in 1920 (de toren in Kaaskerke/Diksmuide zou er pas komen in 1930)

En zo grijpt er een politieke radicalisering plaats, rondom de IJzerbedevaart, die van meet af aan een drievoudige boodschap droeg: een hulde aan de gevallen Vlamingen, een statement tegen de oorlog, én een herinnering aan de verbroken belofte van Albert (‘hier ons bloed, wanneer ons recht?’).

Ik leg dat nog eens uit, omdat het ook tot mijn familiegeschiedenis behoort. Mijn grootvader militeerde in de verboden Frontbeweging, en was nadien lid van de Frontpartij (waaruit later het VNV zou ontstaan). De verbittering, de haat tegen de Belgische staat, en de revanchistische sfeer hebben geleid tot de collaboratie, waarin zijn zoon, mijn vader dus, is meegegaan. Los van morele oordelen, is het van belang om de samenhang te zien tussen deze tijdsgewrichten, wat toch een kerntaak is voor historici.

Het wordt bijna voorgesteld alsof de IJzerbedevaart een puur pacifistische manifestatie was, die geleidelijk aan werd ‘geïnfiltreerd ‘door radicaal-flamingante krachten. Dat is historisch onjuist.

Helaas, voor Tom Waes en gezellen is heel deze voorgeschiedenis van het Vlaams-nationalisme quantité negligable. Het wordt bijna voorgesteld alsof de IJzerbedevaart een puur pacifistische manifestatie was, die geleidelijk aan werd ‘geïnfiltreerd ‘door radicaal-flamingante krachten. Dat is historisch onjuist. In de plaats worden twee socialistische afficheplakkers, Pot en Grijp, omgekomen in een nachtelijk schietincident, tot martelaren verheven. De signatuur van Jan Dumolyn en het politiek correct negationisme wordt van langsom duidelijker.

De volgende aflevering, de laatste, van de Tweede Wereldoorlog en de collaboratie tot heden, zal zonder twijfel de these voltooien dat het Vlaams-nationalisme in wezen een aberrant fenomeen is, een accident van de geschiedenis, en dat België Vlaanderen moet behoeden voor politiek extremisme. Er is in een eeuw tijd nauwelijks wat veranderd. Behalve dat een Vlaamse, goed doorgestudeerde intellectuele elite nu zelf postuum de laarzen kust van de Roi Chevalier. Adiel Debeuckelaere en C° hebben hun kop voor niks geriskeerd. Dàt is het verhaal van Vlaanderen.

Vindt u deze column interessant, leerrijk, controversieel, of hebt u tenminste eens goed kunnen lachen? Dan is een donatie, hoe bescheiden ook, misschien een goed idee.